Udisanje zagađenog vazduha dovodi do povećanja smrtnosti, skraćenja životnog veka i rasta broja hroničnih bolesti, dok zdravstveni troškovi koje plaćaju građani i građanke Zapadnog Balkana bivaju sve veći. Zagađen vazduh donosi nam i porast broja izgubljenih radnih dana, uporedo sa porastom broja bolničkih dana. Smanjenje zagađenja vazduha je javno-zdravstvena mera koja bi direktno uticala na povećanje kvaliteta života i zdravlja građana, a indirektno na smanjenje stope smrtnosti.
Loš kvalitet vazduha na Zapadnom Balkanu, koji ovu regiju stavlja na vrh liste najzagađenijih u Evropi utiče na sve veće pogoršanje javnog zdravlja. Zemlje regiona su posebno ugrožene, jer zagađenje vazduha u kombinaciji sa nižim stepenom ekonomskog razvoja, siromaštvom i zdravstvenim sistemima koji su prilično lošem stanju, dobijamo smrtonosnu situaciju.
Neki od glavnih izvora zagađenja vazduha na Zapadnom Balkanu su upotreba uglja za proizvodnju energije, sagorevanje uglja i drveta u stambenim i komercijalnim prostorima, industrijske emisije, sagorevanje otpada, poljoprivredne i građevinske aktivnosti, transportna vozila i dizel generatori… Ovi izvori su jedno od glavnih mesta nastanka praškastih materija (PM2.5 i PM10), ozona, azotnih oksida, sumpor dioksida, ugljen dioksida i teških metala koji su globalno odgovorni za milione prevremenih smrti godišnje.
Štetni efekti zagađenog vazduha rezultiraju povećanom smrtnosti od moždanog udara, bolesti srca, hroničnih plućnih bolesti, karcinoma pluća i akutnih respiratornih infekcija. Efekti izloženosti zagađenju vazduha su različiti, u rasponu od kliničkih efekata poput infekcije donjeg respiratornog trakta do prevremene smrti.
Pored toga, Zapadni Balkan je jedna od regija koja je najpogođenija uticajem klimatskih promena. Poslednjih decenija zabeleženo je značajno povećanje broja toplotnih talasa, kojih danas ima približno dva puta više nego što ih je bilo sredinom dvadesetog veka. Topliji vremenski uslovi pogoduju lakšem formiranju ozona, jednom od glavnih zagađivača tokom toplijeg dela godine. Takođe pokazano je da topliji vremenski uslovi i veće koncentracije ugljen dioksida u atmosferi, doprinose dužem periodu vegetacije i oprašivanja, doprinoseći većoj koncentraciji polena u vazduhu, što može imati negativne efekte na osobe sa alergijskim smetnjama, ali i na osobe koje boluju od astme.
Ko plaća posledice zagađenja?
Posledice udisanja vazduha lošeg kvaliteta plaćamo svi mi, s tim da su određene društvene grupe izloženije.
Cenu zagađenog vazduha plaćamo ljudskim životima. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije za 2016. godinu, u regionu oko 13.500 ljudi godišnje prevremeno izgubi život od posledica najgoreg kvaliteta vazduha u čitavoj Evropi, koji ima naš region. Prema procenama(1) Evropske agencija za životnu sredinu iz 2012. godine, u zemljama Zapadnog Balkana zagađen vazduh dovodi do 22.670 prevremenih smrti usled prekomernog zagađenja praškastim materijama PM2.5; 1.060 smrti usled prekomernog zagađenja ozonom (O3); 1.670 smrti usled prekomernog zagađenja azot dioksidom (NO2).
Zajednički istraživački centar Evropske unije ističe da zagađenje vazduha u proseku doprinosi između 4 i 19 procenata ukupnog prevremenog mortaliteta i smanjuje očekivani životni vek za između 0,4 i 1,3 godine u zemljama Zapadnog Balkana.
Zagađenje vazduha ima veći efekat na skraćivanje života starijih ljudi i dece mlađe od pet godina što je posebno izraženo u zemljama sa niskim prihodima. Na globalnom nivou, oko 75% smrtnih slučajeva pripisanih zagađenju vazduha događa se kod ljudi starijih od 60 godina. Ove činjenice su u decembru prvi put potvrđene i na sudu kada je britanski sud prihvatio medicinske dokaze da je devetogodišnja devojčica umrla od zagađenja vazduha.
Ljudi nižeg ekonomskog i socijalnog statusa često su izloženiji zagađenju vazduha, jer žive u područjima većeg intenziteta saobraćaja i blizu izvora zagađenja, poput elektrana i industrijskih objekata, uz to u većini slučajeva siromašni ljudi rade na „prljavim“ poslovima sa profesionalnom izloženošću isparenjima, praškastim materijama, gasovima i teškim metalima.
Na kraju zagađenje vazduha dolazi na naplatu i kroz zdravstvene troškove. Procenjuje se da su samo termoelektrane na ugalj na Zapadnom Balkanu odgovorne za ekonomsku štetu na ime zdravstvenih troškova koja iznosi između 1,2-3,4 milijardi evra godišnje.
Kako do boljeg javnog zdravlja i čistijeg vazduha na Zapadnom Balkanu?
Na osnovu izloženih podataka zaključak je jasan: da bismo spasili ljudske živote i sačuvali javno zdravlje neophodno je što pre poboljšati kvalitet vazduha, ali i javno zdravlje kroz unapređenje zdravstvenih sistema.
Potrebno je definisati smanjenje zagađenja vazduha kao nacionalni, regionalni i međunarodni prioritet, i integrisati ga u procese planiranja razvoja države i gradova. Ono što je najvažnije jeste da ove mere ne ostanu mrtvo slovo na papiru već da se za njihovo sprovođenje obezbede adekvatni resursi. Zato bi zemlje Zapadnog Balkana morale povećati novčana sredstva u nacionalnom i lokalnim budžetima za kontrolu zagađenja i odrediti prioritete vodeći se smanjenjem uticaja emisije zagađujućih materija na stanovništvo i životnu sredinu.
Kako bi se unapredio nadzor nad zagađivačima i poboljšao kvalitet vazduha potrebno je izgraditi multisektorska partnerstva na lokalnom, nacionalnom i regionalnom nivou. Prevencija nezaraznih bolesti koje su posledica lošeg kvaliteta vazduha treba biti integrisana među prioritete ekoloških politika. A sve ovo mora biti praćeno borbom protiv klimatskih promena, koje sve više utiču na gotovo sve aspekte života.
I na kraju, da bi se smanjla smrtnost, produžio životni vek i umanjili zdravstveni troškovi udisanja zagađenog vazduha, potrebna je i borba građana odozdo, jer samo solidarno i na regionalnom nivou moguće je rešiti pitanje zagađenja vazduha, koje ne poznaje granice između država Zapadnog Balkana.
Da zajedno sačuvamo i produžimo život, priključi se solidarnoj borbi građana Zapadnog Balkana, budi deo kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh”: https://bit.ly/UjedinjeniBalkan
Više o kampanji “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh saznajte na: https://nedavimobeograd.rs/ujedinjeni-balkan-za-cist-vazduh/
(1) U izveštaju Evropske agencije za životnu sredinu za prevremene smrti usled zagađenja vazduha podaci za Srbiju i Kosovo navedeni zbirno sa navodom “Including Kosovo, under the UN Security Council Resolution 1244/99.”