Linijski park ili Linijska prevara?

Krajem septembra 2021. godine usvojen je Plan detaljne regulacije za Linijski park Beograd, projekat koji bi u načelu trebalo da revitalizuje priobalnu zonu od Brankovog do Pančevačkog mosta, a po uzoru na njujorški High Line park. 

Nesumnjivo je da se radi o oblasti od izuzetnog značaja ne samo za opštine Stari grad i Palilula, čije su teritorije planom obuhvaćene, već za čitav Beograd a, s obzirom na kulturna, istorijska, društvena i prirodna dobra u toj zoni, i za čitavu zemlju. 

Nesumnjivo je i da, kao takva, ta oblast zaslužuje pažljivu, promišljenu i progresivnu revitalizaciju. 

Konačno, nesumnjivo je i da zbog svoje vrednosti ova oblast predstavlja atraktivan plen onima koji godinama kidišu na javna dobra uništavajući ih zarad sumnjivih investicionih projekata i koruptivnog profita. Pokret Ne davimo Beograd strepi da je projekat “Linijski park” upravo jedan takav slučaj. 

Granice Plana detaljne regulacije za Linijski park Beograd obuhvataju prostor definisan trasom železnice u priobalnoj gradskoj zoni, od Beton hale na obali Save do Pančevačkog mosta na Dunavu, sa manjim ili većim površinama neposredno uz železničke koloseke. Plan je usvojen krajem septembra 2021. godine, bez uvažavanja brojnih primedbi podnetih od strane institucija, nevladinog sektora i građana. 

Osnovni prigovor na usvojeni Plan sažela je je u jednoj rečenici Iva Čukić iz kolektiva Ministarstvo prostora: „Svojevrstan je vid zloupotrebe nazvati nešto ‘planom za Linijski park’, a onda u njega perfidno ubaciti prenamenu javnog zemljišta, uzurpaciju površina i hiljade kvadrata novih stambenih, poslovnih i komercijalnih prostora“. A to su, između ostalog, omogućili neusaglašenost Plana za Linijski park sa planovima višeg reda i nepoštovanje Zakona o kulturnim dobrima Republike Srbije.

Nekoliko problematičnih elemenata PDR-a:

• Za prostor spomenika kulture Beogradska tvrđava, nepokretnog kulturnog dobra od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju, Uslove čuvanja, održavanja i korišćenja izdao je Republički zavod za zaštitu spomenika kulture u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima. Ovi uslovi zaštite nisu ugrađeni u Plan detaljne regulacije za Linijski park. Između ostalog, to je omogućilo da se ovim Planom dozvoli proširivanje postojećeg prostora sa teniskim terenima u sklopu Sportsko-rekreativnog centra „Milan Gale Muškatirović“ sa sadašnjih 1,4 hektara na 3,4 hektara. Planom je promenjena namena zelenih površina u sportski kompleks i dozvoljena gradnja 30.000 novih kvadrata, maksimalne visine do 20 metara, a od ove površine čak 40% je predviđeno za komercijalne sadržaje – hotele, restorane i druge prateće objekte.
• Planirani navedeni sportski centar dopire sve do Nebojša kule. Time se obala, ispred proširenja Donjeg grada uokvirenog bastionim fortifikacijama i sa složenom strukturom dunavskog pristaništa, zatvara i na taj način onemogućava povezivanje čitavog Donjeg grada sa obalom i rekama i sagledavanje celovitosti Beogradske tvrđave i njenog jedinstvenog položaja sa bedemima i kulama Gornjeg grada. 
• Planirani sportski centar ugrožava i degradira i reprezentativan memorijalni „Spomenik braniocima Beograda“. Prema projektnom rešenju ovaj spomenik je obuhvaćen slobodnom zelenom površinom, a prema PDR za Linijski park ostaje „zarobljen“ u prostoru, sa samo jednim prilazom – sa keja i uokviren biciklističkom stazom. Na ovaj način degradira se ne samo spomenik izrazite istorijske i umetničke vrednosti, već i poruka koju bi trebalo da prenosi budućim generacijama. 
• Dodatno, površina koju zauzimaju postojeći fudbalski klubovi Polet i Dorćol, predviđena za sportsko-rekreativni kompleks prema PDR za Linijski park, nije usklađena sa namenom ove površine u planovima višeg reda koji ovu površinu obeležavaju kao javnu zelenu površinu – park. 
• Termoelektrana „Snaga i svetlost”, utvrđena je za spomenik kulture 2013. godine. U grafičkom prilogu PDR za Linijski park definisana je kao površina za javne službe – ustanove kulture. Međutim, u tekstualnom delu Plana navedena je preporuka moguće namene za kulturu (muzej, kulturni centar, galerija…), ali i poslovanje, odnosno ostavljena je i mogućnost za komercijalnu namenu Termoelektrane „Snaga i svetlost”. 

Dalje, pod imenom Linijski park provlači se i izgradnja preko 200.000 m2 stambeno-poslovnog prostora u Marini Dorćol, što je problematično iz više razloga: 

• Planom predviđeni objekti su visine do 44 metra, iako je Planom generalne regulacije Beograda u ovoj zoni predviđena maksimalna visina venca/slemena od 32 metra.
• Upitna je i isplativost ovih građevinskih radova obzirom da se ispod zemljišta obuhvaćenog PDR-om za Linijski park nalazi peskovito tlo i podzemne vode na dubinama od 1 – 4,6 metara, što iziskuje dodatne radove na pripremi zemljišta pre izgradnje planiranih objekata.
• Zbog visokog nivoa podzemnih voda preporučeno je da se objekti na zemljištu obuhvaćenom PDR-om za Linijski park projektuju bez podzemnih prostorija, znači bez garaža, što otvara pitanje na koji način će se rešiti parkiranje za planirane objekte, odnosno da li će parking mesta zauzeti sve slobodne površine na postojećim parcelama. 

Render projekta Marina Dorćol koji predviđa izgradnju deklarativno zelenog naselja za koje se očekuje da bude najluksuznije u Beogradu

Ne treba zaboraviti ni izvesno veoma problematične društvene aspekte ovog projekta. Naime, plan predviđa uklanjanje neplanskih naselja u području obuhvaćenom parkom, što suštinski podrazumeva pretežno romsko naselje koje na donjem Dorćolu odvajkada postoji, i čiji su određeni delovi već počeli da se uklanjaju, a stanovnici da se prinudno raseljavaju. Plan predviđa i uklanjanje zgrada i objekata “lošeg boniteta,” od kojih mnoge predstavljaju srce i srž donjeg Dorćola kao kulturno-istorijske celine. Linijski park, dakle, ugrožava i menja demografsku, ekonomsku, kulturnu i društvenu prirodu ovog dela Beograda, procesom koji bi se mogao okarakterisati kao tipično džentrifikacioni, a koji je, nažalost, već uveliko započeo drugim građevinskim projektima, poput tzv. Novog Dorćola. 

Pored toga, parkovsku površinu u okviru Plana detaljne regulacije će finansirati grad Beograd. Time će atraktivnost ovog područja izvesno porasti, a od toga nažalost grad Beograd i lokalno stanovništvo neće imati nikakve koristi. Atraktivnost će uticati na veću cenu zemljišta i izgradnju nepriuštivih stambenih objekata, što će dovesti do dalje socijalne segregacije lokalnog stanovništva. Istovremeno će investitori ogromnog broja “kvadrata”, kako stambene, tako i komercijalne namene profitirati na račun prethodno izgrađenog linijskog parka.

Grad se olako odriče našeg vrednog zemljišta i prepušta da se ono oblikuje u skladu sa potrebama investitora, odnosno isključivo profita koji se ulaganjem u izgradnju može izvući.

Područje koje obuhvata projekat linijskog parka, uključujući Donji grad Kalemegdana, Marinu Dorćol i Pamučni kombinat, već godinama unazad predstavlja među strukom poligon za analizu, raspravu i pažljivo biranje rešenja za uređenja i obnove ovog dela grada. Predložena su brojna rešenja koja za ova područja definišu odmerene sadržaje prvenstveno javnih namena. Nedopustivo je da grad olako zanemari sve prethodno definisane studije, naučne i stručne radove i konkurse, te budući razvoj ovog dela Beograda prepusti potrebama investitora.

Zona uticaja projekta Linijski park daleko prevazilazi same granice “parka”

Iz svega navedenog jasno je da su delovi savskog i dunavskog priobalja obuhvaćeni PDR-om za Linijski park posmatrani prvenstveno kroz njihov komercijalni potencijal, daleko više nego kao park i zelena oaza za potrebe građana i njihovo slobodno korišćenje. 

Otimanje javnog zemljišta, javnih dobara i javnih zelenih površina od građana kojima oni jedino i pripadaju predstavlja sada već dobro poznat obrazac vlasti koja deklarativno pozitivne projekte uspeva da preokrene u sopstvene poligone za proizvodnju profita. Pokret Ne davimo Beograd ne gaji nikakve iluzije da će najavljeni Linijski park biti još jedan upravo takav štetan projekat, kao što je i projekat Beograd na vodi, koji treba revidirati i zaustaviti pre nego što bude prekasno.